Буряад Уласай ниислэл хото Улаан-Үдэ хотын һунгамалнуудай 6-дахи зарлалай Зүблэлэй 41-дэхи сесси мүнөөдэр, мартын 22-ой Һагба гарагай үдын хойно үнгэрбэ. Үнгэрһэн жэлэй дүнүүдые согсолһон, энэ жэлэй ажал хэрэгүүдые элирхэйлһэн энэ сессидэ Буряад Уласай Толгойлогшын-Засаг газарайЗахиргаанай Түрүүлэгшэ Баир Цыренов хабаадажа, хэһэн ажалдань өөрын сэгнэлтэ үгөө. Арадай Хуралай һунгамалнууд, урда үедэ хотые толгойлжо байһан Виктор Казанович Хукшинов, Геннадий Архипович Айдаев болон хотын хүгжэлтэдэ өөрынгөө хубитые оруулһан олон хүндэтэ айлшад уригдаһан байна.
Заншалта ёһоороо сессиин ажалаа эхилхын урда тээ Улаан-Үдын магтаал дуун зэдэлээ. Даша Дамбаевай шүлэгтэ 1966 ондо Чингис Павлов хүгжэм зохёогоо бэлэй:
Сэнхир үлгэн замби дээрэ
Сэнгүү хотын олоншье һаа,
Номин солгёон Сэлэнгын
Ногоон хүбөө эрье дээрэ
Ухаан зүрхым хүлгөөгшэ
Улаан-Үдэм һайхан даа.
Тиигээд үнгэрһэн жэлдэ Улаан-Үдэдэмнай хоёр нюдөөрөө хараха ямар ажал хэрэгүүд хэгдээб гэһэн кино-фильм дурадхагдаа.
Үнэхөөрөөшье, хараха, үзэхэ юумэнүүд биил даа гэжэ энэ кино гэршэлнэ, — гэжэ буряад энгэртэй хубсаһа үмдэһэн хотын һунгамалнуудай Зүблэлэй түрүүлэгшэ Чимит Бальжинимаев урматайгаар тэмдэглээд, Улаан-Үдынгөө засаг дарга Игорь Шутенковай элидхэл шагнахые дурадхаа.
Игорь Юрьевич элидхэл соогоо эдэ бүгэдэ тухай дэлгэрэнгыгөөр хөөрэжэ үгөө. Теэд эндэ үндэһэн голынь дурдахадаа, “Ерээдүймнай үхибүүднай!” — гэжэ эхилээ: 1400 һууритай хүүгэдэй 5 сэсэрлиг баригдаа, тиигэжэ хүүгэдэй ээлжээн хоёр дахин доошолоо, харин энэ жэлдэ бүхы үхибүүдэй ээлжээн гэлтэгүй сэсэрлигтэ ябуулхаар болохомнай хаш. Шэнэ һургуулинууд, тэрэ тоодо Алас Дурнада эгээл томо һургуули нээгдэжэ, 3-дахи ээлжээн огтолон үгы хэгдээ. Нэмэлтэ һуралсалаар шэнэ 10 121 үхибүүд дуратай хэрэгүүдээрээ бэлигээ мүлихэ аргатай болоо. Тиихэдэ ургажа ябаһан улаан бургааһадай элүүр энхээр өөдөө болохынь тулада ехэ анхарал хандуулагдана: зунайнгаа амаралтада 11 282 үхибүүд үдэртөө амарха 10 лагерьтэ, амархынгаа хажуугаар ажал хэхэ 16 лагерьтэ болон байгаалиин оршомдо элүүржүүлгын 10 лагерьтэ амараа.
Доходы Улан-Удэ выросли на 1,6 млрд рублей
“Ганса хилээмээр садхалан ябахагүйш” гэдэгээр соёл тухай хэлэбэл, нэн түрүүн Улаан-Үдэ хотын түүхын музей һэльбэн шэнэлэгдэжэ, үргэн ехэ найр наадан үнгэргэгдөө. Үшөө нэгэ ехэ тэмдэглэхэ шухала үйлэ гэхэдэ, Исай Калашниковай нэрэмжэтэ хотын номой сан шэб шэнэ болгогдожо, мүнөө үеын бүхы түхеэрэлгэ хэрэгсэлнүүдээр хангагдаа. Урлалай 6-дахи һургуулиин бэлигтэй шабинарта хүгжэмэй шэнэ зэмсэгүүд абтажа баярлуулаа. 14 наһатай эдиршүүлһээ эхилээд, 22 наһа хүрэтэр залуушуул Улаан-Үдынгөө соёлой 15 эмхинүүдтэ “Пушкинска картаар” орохо аргатай болоо.
Юрэнхыдөөл, ерээдүйдөө һаналаа табижа, үри үхибүүднай элүүр энхэ, эрдэмтэй номтой ургажа, эхэ орондоо дуратайгаар хүмүүжэг, дуратай мэргэжэлдээ һураг гэжэ ехэл ажал ябуулагдана гэжэ ойлгохоор. Илангаяа үнгэрһэн жэлнай “Элүүр энхын ба эдэбхитэйгээр наһаа эдлэхэ” гэһэн уряа доро үнгэрөө ха юм. тиихэдээ гүрэн түрын грантнуудые-бусаалтагүй мүнгэн зөөри абаха урилдаануудта тон эдэбхитэйгээр болбосоролойшье, тамирайшье, залуушуулайшье эмхинүүд тон эдэбхитэйгээр хабаадажа, һайн үрэ дүнгүүдые туйлаа. Тиихэдэ, залуушуулнай өөрын дураар һайн дуратанай-волотёрнуудай ажал хэрэгтэ хам оролсоо гэжэ һайн һайханаар тэмдэглэхэ хэрэгтэй.
Сагай хүндэдэ, энэ ехэ тэмсэлэй үедэ түрэл гаралнуудайнгаа, танил талануудайнгаа Баруун тээ эрэлхэг зоригтойгоор тэмсэжэ байхада, арад зомнай бүгэдөөрөө, илангаяа залуушуулнай аһан шадалаараа сэрэгшэдтээшье, тэдэнэйнгээ түрэл түтимүүдтэшье аһан шадалаараа туһаяа хүргэнэ.
Улаан-Үдыгымнай бүхы ажаһуугшадай һанаа үнөөе ажабайдалай юун ходол зобоодог бэ: гэр байранууднай, тэндэхи дулаан, хүйтэн, илангаяа халуун уһан, хаа-яа унтаршадаг зайн гал, хүйтэндэ, һалхи шуурганда ниитын авто-унаа хүлеэлгэ, ханха-янха харгынууднай гээд лэ, бузарлагдаһан агаарнай! Үшөө тиихэдэ, Үдэ, Сэлэнгэ мүрэнүүдэй эрьеэр ажаһуугшадай үерһөө гайтахаһаа айдхатай ехэ ондоо юун байхаб... Эдэ бүгэдэ хүндүүлхэй асуудалнууд шиидхэгдэжэл байна гэжэ Игорь Юрьевич элидхэхэдээ, Алас Дурнын хотонуудые хүгжөөхэ мастер-түсэбүүдые зохёон байгуулгаар гурбан түрүүшүүлэй тоодо орожо, Ородой Холбоото Уласай Юрэнхылэгшэ Владимир Путинай Улаан-Үдэдэмнай албанай хэрэгээр залархада, бүхы асуудалнуудые шиидхэхэ тээшэнь хэлсээбди гэжэ баяртайгаар мэдүүлээ.
Улаан-Үдые болон тэрэнэй шадархи нютагуудые хүгжөөхэ түлэбөөр бүхы дэбисхэрнүүдэй нэгэдэмэл хүгжэлтэ (КРТ) юм: Улаан-Үдын түб; эрье дээгүүрхи барилганууд болон уласхоорондын хэмжээнэй вузууд хоорондын "Байгал" кампус байгуулга; Үндэһэтэнэй музей барилга; "Авиазаводой" дэбисхэрэй нэгэдэмэл хүгжэлтэ; түмэр харгы дээгүүр харгынуудые таталга; Улаан-Үдэ шадархи нютагуудта пеэшэ түлилгые болюулга; трамвайнуудай замуудые барилга ба заһабарилга; "Батарейка" ба "Белый лебедь" газарнуудые хамтаруулан хүгжөөлгэ; хотын түбэй гудамжануудта дизайн-код бэелүүлгэ, тиигээд лэ Улаан-Үдын 2-дохи ТЭЦ-эй барилгые түгэсхэлгэ.
Мастер-түсэбэй эгээл шухалануудай нэгэн — энэ хотынгоо нюур шарайе хубилган һэргээлгэ болоно, болбосон түхэлтэй болголго, гэр байрануудые барилгые хүгжөөлгэ. Хоёр мүрэнүүдэй эрьенүүдээр барилгын дэбисхэр 2,3 сая дүрбэлжэн метр болоно.
Тиихэдээ тэдэ хотын түбтэ оршодог хадаа, тон һайн хангамжатай байха: һургуулинууд, хүүгэдэй сэсэрлигүүд, ажалай һууринууд, ниитын унаануудай буудалнууд — хуу хажуудаа. Нэгэдэмэл хүгжэлтын түлэбүүд — эдэ Батарейка, Восточные ворота, Приречная, авиазаводай ажалшадай гэр байрануудые бариха асуудалнуудые — Улаан-Үдын 2-дохи ТЭЦ-эй барилгые дулаа болон зайн гал үйлэдэхөөр болгожо түгэсгэхэ, дулаагаар хангадаг һужаануунуудые һэльбэн шэнэлхэ, тэрэ тоодо 1-дэхи ТЭЦ болон 2-дохи ТЭЦ холбохо. Эдэ бүгэдэ нэмэлтэ гэр байрануудые барилгада, дулаагаар ба зайн галаар таһалгаряагүй хангалгада, байгаали хамгаалгада нүлөөлхэ арга олгохо юм.
Сесси дээрэ хотын һан жаса тухай хэлсэхэдээ, арадай һунгамалнууд энэ жэлэй һан жасын олзо оршые бүхыдөө 1,628 млрд түхэригтэ (7,9%) дээшэлэлгые баталаа.
— Энэ алба татабариин болон бэшэшье түлбэринүүдэй 196,3 сая түхэригөөр дээшэлһэнһээ болон хубилалтануудые бүридхэлгэһөө 5,46 млрд түхэригтэ хүрөө. Мүн баһа тусхай мүнгэн тэдхэмжэ — 430 сая түхэригөөр, харин туһаламжын мүнгэн 1,179 млрд түхэригөөр дээшэлүүлэгдэжэ, бэшэ бюджедүүд хоорондын мүнгэ шэлжүүлгэ 172 сая түхэригөөр ехэдүүлэгдэһэн байна. Бүхы гаргашануудай хэмжээн 2,696 млрд түхэригөөр гэхэ гү, али 10 хубяар дээшэлүүлэгдэхээр түсэблэгдэнэ. 2023 оной һан жасын гаршын диилэл 1,553 млрд түхэригтэ түсэблэгдэнэ, — гэжэ мүнгэн сангай-экономическэ асуудалнуудаар ба һан жасын Хорооной түрүүлэгшэ Долгор Норбоева хөөрэжэ үгөө.
Гаргашануудай тоодо — эрэмдэг бэетэйшүүлэй, оюутадай болон ветерануудай ниитын унаагаар хүнгэлэлтэнүүдтэй ябуулгада 46 сая түхэриг шэглүүлэгдээ. Мүн лэ һурагшадые зөөлгэдэ үшөө 5 сая түхэриг нэмэгдээ.
Улаан-Үдын һунгамалнуудай Зүблэлэй 41-дэхи сессиин түгэсхэлдэ Зүблэлэй түрүүлэгшэ Чимит Валерьевич тобшолходоо, Улаан-Үдын захиргаанай-мэриин ажалые манай һунгамалнууд үндэрөөр сэгнээ, тиигээд энэ жэлдэ эб хамта үрэ дүнтэйгөөр хүдэлжэ, арад зонойнгоо ажабайдал һайжаруулха хэрэгтэ аһан шадалаараа оролдохо байһанаа мэдүүлээ гэжэ сурбалжалагшадтай уулзахадаа тэмдэглээ.
Тиихэдээ: “Бүхы ажал хэрэгүүднай Буряад Уласай байгуулагдаһаар 100 жэлэй угталгын туг доро үнгэргэгдэнэ. Буряад Улас байгуулагдахадаа — ниислэл хотомнай Улаан-Үдэ гэжэ баталһан ха юм!” — гэжэ онсолоо.
